केशरमणि कटुवालकाे ब्लग (Reflections Of A Thankful Heart)

सरकारले विकासका लागि सरकारी, सहकारी र नीजि क्षेत्र गरी ३ खम्बे आर्थिक नीति अवलम्बन गरेको छ । तर सरकारको योजना अनुसार यि तीन क्षेत्रले राष्ट्रको विकासका लागि भन्दा पनि एक अर्काबीचको टकरावमा नै खर्चेको देखिन्छ । सबै क्षेत्रले विकासको लागि आफैले महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको दावी गर्दै आइरहेका छन् । कतिपय सहकारीहरुले अहिले पनि उपभोत्ताहरुलाई ठगेको घटनाहरुपनि आइनै रहेका छन् । यसैक्रममा सहकारीको नियमनका लागि २२ बर्ष अघि बनेको दक्षिण एशियाकै सबैभन्दा राम्रो मानिने सहकारी नियमावली २०४८ मा पहिलो पटक संसोधनको तयारी भएपनि सहकारीकर्मीहरु फेरि आन्दोलनमा केन्द्रीत भएका छन् । सरकारले अहिलेकै अवस्थामा सहकारी नियमावली जारी गरे ९० प्रतिशत सहकारी सास्था बन्द हुने उनीहरुको दावी छ ।  त्यसो त सहकारी क्षेत्र र निजी क्षेत्रबीच जहिले पनि सहकार्य भन्दा पनि टकरावको अवस्था देखिने गरेको छ । सहकारी क्षेत्रलाई ध्वस्त पार्नका लागि नियमावली संशोधन गर्न लागिएको अथवा थाहा नभएर नियमावलि संसोधन गर्न लागिएको सहकारीकर्मीहरुको भनाई छ । सरकारले बृहत अध्ययन गरेर सबैको साझा सल्लाहका आधारमा नियमावली संसोधन गर्नुपर्नेमा उन...

                                                                                                     केशरमणि कटुवाल बिषय प्रबेश दक्षिण एसियाली फुटबलको सर्बोच्च प्रतियोगिता साफ च्याम्पियनसिपले नोपाललाई धेरै पाठ सिकाएर गएको छ । दक्षिण एसियाली राजनीतिमा जस्तै खेलकुदमा पनि एकछत्र राज गरिरहेको भारतको फुटबलस्तर यसपटक निक्कै कमजोर देखियो । जसको नतिजा दक्षिण एसियामा नयाा च्याम्पियन जन्मियो अफगानिस्तान । लामो समयको युद्धको रापबाट पिल्सिएको अफागानिस्तानले समुह चरणदेखी नै आफूलाई उपाधिका दावेदारका रुपमा प्रस्तुत गर्दै उत्कृष्ठ प्रदर्शनलाई निरन्तरता दियो । अफगानिस्तानलाई वास्तविक टक्कर माल्दिभ्स र नेपालले मात्र दिएपनि नजिता भने आफू अनुकुल निकाल्न असफल भए । तुलनात्मक रुपमा भुटानलाई दक्षिण एसियाको कमजोर राष्ट्रको रुपमा आाकलन गरिएपनि यसपटक उसल...

बिदेशी शक्तिको निर्देशनलाई उल्लंघन गर्न नसकेर नेकपा–माओवादी नेतृत्वको मोर्चासंगको वार्तालाई बिचैमा छोडेर मंसिरमा हुने भनिएको संबिधान सभा निर्वाचनको लिगलिगै दौडमा लागेका राजनीतिक दलका नेताहरु अहिले आन्तरिक किचलोको शिकार बन्दै गएका छन् । दलहरुले उमेद्वार चयन गर्न नसकेपछि निर्वाचन आयोगले चार दलको निर्देशनमा चलेको सरकारको आग्रहमा उमेद्वार मनोनयनको समय १ हप्ता पछि सारेपनि दलहरुले सर्वसहमतिमा उमेद्वार छान्ने सम्भावना सकिएको सहज अनुमान लगाउन सकिन्छ । मंगलबार टिकट माग्नेहरुमाथि लाठी चार्ज गरिएको काग्रेस केन्द्रीय कार्यलयमा बुधबार प्रहरी परिचालन गरेर बैठक बसेपछि टिकटका लागि जिल्ला जिल्लाबाट आएका नेताहरु चियागफमा व्यस्त थिए ।  यता एमाले कार्यलयको हालत पनि कम थिएन । पार्टी कार्यलय टिकट माग्नेहरुको भीडले भरिएपछि बुधबारको स्थायी समिति बैठक अर्कै स्थानमा सारिएको थियो भने एकीकृत माओवादीमा पनि आन्तरिक विवाद भुसको आगो जस्तै भित्रभित्रै फैलिरहेको छ । एकीकृत माओवादीमा त यसपटक शिर्ष नेतादेखी  आधिकारिक उमेद्वारको बिरुद्धमा बागी उमेद्वार उठ्नेहरु नामावली निक्कै लामो पाइएको छ । त्यसो त एकीकृत...

देश यतिबेला निर्वाचनको पक्ष र बिपक्षमा चलेका बहसहरुले तातेको छ । चोक/चोक र चियापसलमा समेत यतिबेला निर्वाचनको पक्ष र बिपक्षमा समुह/समुहमा बसेर चर्का बहसहरु गरेको सुन्न पाइन्छ । तर निर्वाचनको पक्षमा बहस गर्नेहरुले पनि नेकपा–माओवादी र उसको नेतृत्वमा रहेका दलहरुको सहभागीता बिना निर्वाचन गरिए त्यसले निकास नदिने बताउछन् । यता चार दल र त्यसको निर्देशनमा चलेको वर्तमान सरकार भने मंसिर ४ गतेको निर्वाचन कुनै हालतमा पनि गररै छाड्ने जिद्धी गर्न छाडेका छैनन् । त्यसो त निर्वांचनको मुखमा आएर मुख्य भनिएका ४ दलभित्रै पनि नेकपा–माओवादीलाई निर्वाचनमा सहभागी गराउनु पर्ने बिषयमा व्यापक जनमत बड्दै गएको छ भने उनीहरुले नै बिदेशी शक्तिको इशारामा आफ्ना नेताहरु चलेको स्वीकार गर्न थालेका छन् । एकीकृत माओवादीका नेता नारायणकाजी श्रेष्ठले राजनीतिक दलका नेताहरुले स्वबिबेकमा चल्न नसकेका कारण समस्या भएको बताउछन् ।  श्रेष्ठको भनाईलाई आधार मान्ने हो भने पनि नेपालमा हुनै लागेका सहमति भााड्नको पछाडि बिदेशी शक्तिकेन्द्रको डिजाइन छ र यहााका नेताहरु खुलेआम रुपमा नै बिदेशीको पाउ मोलिरहेका छन् भन्नेमा कुनै द्विव...

                                                                                                                              केशरमणि कटुवाल           हेर्दा लामो समयदेखीको निरन्तर देखिने प्रक्रिया मात्रै जस्तो लाग्छ उपत्यकामा बर्डफ्लु । २०६५ सालमा पूर्वी नेपालको झापाबाट भित्रिएको बर्डफ्लुको संक्रमण गत साउन २ गतेबाट उपत्यकामा तिव्र रुपमा देखिएको छ । यसको नियन्त्रणका लागि सरकारले गरिरहेको प्रयासले अझै सार्थंकता पाउन सकिरहेको छैन । पछिल्लो समयमा काभ्रे, भत्तपुर, ललितपुर र काठमाडौमा महामारीको रुपमा देखिएको बर्डफ्लुका कारण १३ लाख भन्दा बढि कुखुरा नष्ट गरि सकिएको छ । बर्डफ्लु नियन्त्रणको प्रयास जारी रहेको भएपनि काठमाडौंको कीर्तिपुर र मुलपानी त...

                           कथा                                                                                                                   - केशरमणि कटुवाल                                                              झमक्क साझ पर्दा नपर्दै सानी खाना खाएर आफ्नो कोठमा जान्छे । दिनभरीको घास दाउरा गर्दाको थकाईले कतिबेला ओच्छ्यानमा पल्टिउ जस्तो भएको छ । दुईवटा सिरानी खप्टिएर झ्यालबाट बाहिर नियाल्दै सुस्ताउन खोजिरहेकी सानीलाई मदनको यादले खुवै सताउछ । दिनभरीका सबै...

असार सुरु हुने बित्तिकै सुरु भएको मनसुनी बर्षाले सुदुरपश्चिमको महाकाली संगै महाबिपत्ती ल्याएपछि जनताहरु आतंकित बनेका छन् । बाढिपहिरोका कारण सदुरपश्चिमको दार्चुला सदरमुकाम खलंगा सबैभन्दा बढि प्रभावित बनेको छ । खलंगामा मात्रै १ दर्जनबढि सरकारी कार्यलय सहित ५ दर्जन घरहरु महाकाली नदिले बगाउदा सयौ मानिसहरु बिस्थापित बनेका छन् । त्यतिमात्र होइन बाढीका कारण कञ्चनपुर, कालिकोट, बैतडी, अछाम सहित देशका बिभिन्न स्थानमा ठुलो धनजनको क्षति हुदा समेत उद्धार तथा राहतको प्रभावकारी व्यवस्था हुन सकेको छैन । बाढी तथा पहिरोमा परी दैलेखमा ७, कालिकोटमा ४, बैतडीमा ४, डोटी र अछाममा २/२ तथा कैलाली, डडेलधुरा, र कपिलवस्तुमा १/१ जनाले ज्यान गुमाएका छन् भने कालिकोटमा ११ सहित करिव तीन दर्जन बेपत्ता छन् । बाढीपहिरोका कारण यति ठुलो क्षति भइसक्दा पनि उद्धार तथा राहतको लागि पर्याप्त पहल नभएको एमाले नेता तथा पूर्व सभासद् गोपाल सिंह बोहराले गुनासो गरेका छन् । बाढी पहिरोका कारण प्रभावित भएपछि सुदुर तथा मध्यपश्चिममा क्रियाशिल राजनीतिक दलका नेता तथा नागरिक अगुवाहरुले समेत मन्त्रीपरिषद अध्यक्ष रेग्मीको ध्यानाकर्षण गराएका थिए...

चैत्रको महिनामा फुल्ने स्याउ र प्राय: फागुनको अन्तिम साता मात्र फुल्न थाल्ने लालीगुरास माघमै फुल्न थालेका छन् ।     बाहै्र महिना हिउंले ढाकेर सेताम्मे हुने हिमालहरुमा हिउं पग्लेर काला धब्बा मात्र देखिन थालेका छन् । यतिमात्र होइन कुनै समय लामखुट्टेको नाम मात्र सुनेका हिमाली जिल्लाका नागरिकहरु हिजोआज लामखुट्टेले टोकेर हैरान बनायो भन्न थालेका छन् । यी र यस्ता थुप्रै परिवर्तनहरु मानिसले प्रत्यक्ष अनुभूत गर्न थालेका छन् । जलवायु परिवर्तनका कारण तापक्रमको बृद्धि र वाताबरणीय बिनासले यसरी परिवर्तन आएको बारे सर्वसाधारण अनभिज्ञ छन् । विश्वमै जल्दोबल्दो समस्याका रुपमा देखिएको जलवायु परिवर्तनको प्रभाव सिङगो मानवसमुदाय र प्रकृतिका लागि साझा चुनौतीका रुपमा अगाडि आएको छ । प्राय: बोटविरुवा फुल्ने तथा पालुवालाई आधारमानी खेतीपाती लगाउने उनीहरुले खेतीपाती लगाउने समय समेत परिवर्तन गर्न थालेका छन् ।  बिश्वमा बढेको औधोगिकरण र अस्वस्थ वाताबरण मानवीय समस्याका रुपमा विकास भइरहेका छन् । तर पनि बाताबरणीय सरसफाईका क्षेत्रमा उल्लेख्य कार्य हुन सकेको छैन । यसबर्ष पनि सरकारी स्तरवाट नै राष्ट्...

                                                                                                                केशरमणि कटुवाल                                                                                                                  बाह्र बर्ष अघि राजदरबार हत्याकाण्ड भएको दिन नेपाली जनताले अझै भुल्न सकेका छैनन । नेपालको राजनीतिक इतिहासमा कालो दिनका रुपमा सधै सम्झना भइरहने दिन पनि हो, जेठ १९ । २०५८ साल जेठ १९ ग...

संबिधान सभाको पहिलो बैठकमा जेष्ठ सदस्यका नाताले संबिधान सभा बैठकको अध्यक्षता गरेका कुलबहादुर गुरुङले गणतन्त्र कार्यन्वयनको प्रस्ताव अत्याधिक मतले पारित भएको घोषणा गर्दा संबिधान सभा हल तालीको ध्वनीले गुन्जायमान मात्र भएन झन्डै ६ दशकदेखिको नेपाली जनताको चाहाना गणतन्त्र स्थापना हुदा सारा देशले एक स्वरमा एक जुगमा एक दिन आउने ऐतिहासिक अवसर भएको उद्घोष गर्‍यो । नेपाल विधिवत रुपमा ‘संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र’ मा प्रवेश गर्दा आम जनताहरुमा खुुसीयाली मात्रै ल्याएन सर्वसाधारणले गणतन्त्रका पक्षमा ठाउाठाउामा प्रदर्शन र दीपावली गरेर परिवर्तनलाई स्वागत गरेका थिए । त्यसैदिन तत्कालीन सरकारका प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले देश नयाा युगमा प्रबेश गरेको घोषणा गरे ।  नेपालमा गणतन्त्र दिवस मनाइरहदाा नेपाली जनताहरु भने नेपालको राजनीतिक अस्थीरतालाई देखेर वाक्क छन् । १० बर्षको बलिदानीपूर्ण जनयुद्ध र १९ दिन लामो जनआन्दोलनबाट मुलुकमा गणतन्त्र स्थापना भएको ६ बर्ष लागेपनि आन्दोलनको उपलब्धीलाई सस्थागत गर्नतर्फ नलागी नेताहरु कुर्ची र सत्तालिप्सामा लाग्दा जनतामा राजनीतिक नेतृत्वप्रतिको विश्वास भने गुम...

कस्मेटिक प्रचार बढी, संगठनचाँहि तहस-नहस   अरूण बराल शरीरचाँहि कहिल्यै ननुहाउने तर अनुहारमा मात्रै ‘फेयर एण्ड लभ्ली’ दल्यो भने कस्तो होला ? यतिबेला एकीकृत नेकपा माओवादीको संगठनात्मक स्वरुप यस्तै देखिएको छ । पार्टी नेताहरु लक्की शेर्पा, रामचन्द्र झा, उर्मिला अर्याल र रेखा थापालाई देखाएर पार्टीमा जनउभार बढेको बताउन खोजिरहेका छन् । तर, राज्यसमिति र जिल्ला समितिका कार्यकर्तामा भने चरम निराशा र अन्यौल बढिरहेको छ । प्रत्येक राज्य समिति र जिल्ला समितिमा सयभन्दा बढी सदस्य छन्, तर उनीहरु न बैठक बस्छन्, न गाउँ तहसम्म संगठन विस्तारमा खटिन्छन् । सिंगै पार्टी जाम भएर बसेको ढलजस्तो बनेको छ । वैसाख १८ गते एमाओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड इटहरीको जनसभामा रामचन्द्र झा र लक्की शेर्पा समेतलाई लिएर पुग्नुभयो । बाबुराम भट्टराईसमेतका नेताहरुले ठूलो ठूलो भाषण सुनाए । भोलिपल्ट १९ जिल्लाका कार्यकर्तालाई धरानमा भेला पारेर केही घण्टा प्रशिक्षण दिइयो । प्रशिक्षण के भन्नु, केही नेताहरुले भाषण सुनाएर फर्के । इटहरी र धरानमा नेताको भाषण सुन्न बस रिजर्भ गरेर भेला भएका जिल्ला समितिका कार्यकर्ताहरु यतिबेल...

धेरै पहिले हिम नदीले गर्दा उत्तरी ध्रुवको आर्यनाम भाएहोबाट हाम्रा पुर्खजहरु (आर्यन) सरे । उनीहरुको यस महा भ्रमण दक्षिण र दक्षिण पश्चिम अर्थात् इरान, भारत, ग्रीस, रुस, जर्मनी एवम् अन्य युरोपेली राष्ट्रतर्फ रह्यो । करीब १५०० बि.सी. तिर हाम्रा वंशजहरु इरानी प्लाटुबाट आइ इन्दस नदी उपत्यका (पाकिस्तान) आक्रमण गरे जसले गर्दा गाढा छाला भएका वासिन्दाहरु (द्राविदियन) भागे । त्यसपछि ऋग्वेदिक कालमा (१३०० देखि १००० बि.सी.) हाम्रा पुर्वजहरु त्यस उपत्यकाबाट पूर्व तथा दक्षिणतर्फ (भारत) लागे । त्यतिखेर उनीहरुले ब्राम्हण पाठपुजा फैलाए र जातिभेदको थालनी गरे । उनीहरुको पहिलो यात्रा सप्तसिन्धु (कश्यप गिरी अर्थात् हिन्दू कुश पर्वत) तिर रह्यो । ती मध्ये शकहरु शकद्वीप हुदै दक्षिणतिरबाट मध्य भारत छिरे । खसहरु (हाम्रा पुर्वज) पूर्व हिमालय (मानस प्रदेश) सिन्ध र मध्य मेरुको उत्तरी पहाड, पामिर प्लाटु, युराल र चित्राल, जालन्धर पहाड, र काश्मीर उपत्यकातिर लागे । यो आठौं बि.सी. तिरको कुरा हो । त्यसपछि हाम्रा पुर्खाहरु पश्चिम बद्रिनाथतिर रहे । करीब १३ औं शताब्दी ई.स. तिर पर्वत पण्डित केदारभुमी त्यागेर सिंजा क...

खस खस–(प्ज्ब्क्) आर्य समुहको एक जातीय समुदाय हो, जसले नेपालको पहाडी भूभागको सबैभन्दा बढी जनसंख्या ओगटेको छ । यो जातीका अन्य नामहरु पर्वते, गोर्खाली र नेपाली हुन् । यो जाती तत्कालिन विशाल नेपाल (हाल भारतमा पर्ने हिमाचल प्रदेश तथा उतराखण्ड) का साथै सुदूर तथा मध्य पश्चिम नेपालको कर्णाली क्षेत्रमा प्राग ऐतिहासिक कालखण्ड देखि बसोबास गरेको हो । त्यहाँबाट खसहर नेपालको पूर्वी भागमा फैलदै गए र हाल नेपालको प्राय: सबैजसो ठाउँमा बसोबास गर्न पुगेका छन् । अहिले खस जातीहरुको मुख्य स्थान भनेको तत्कालिन विशाल नेपालमामा पर्ने भू–भाग पूर्वमा आसाम देखि पश्चिममा काश्मिरसम्म, हिमाञ्चल प्रदेश तथा उतराखण्ड, नेपाल, सिक्किम, दार्जीलिङ, भुटान, आसाम र बर्माको पहाडी क्षेत्र आदि पर्दछन् ।  खसहरुको मातृभाषा खस कुरा हो जुन हजारौ वर्षको अन्तरालमा विकशित, विस्तारित र परिमार्जित हुँदै हालको नेपाली भाषा बनेको हो । खस जातिका मुख्य हाँगा बाहुन  क्षेत्री  ठकुरी  सन्यासी–योगी (दसनामी) कामी दमाई  सार्की  गन्धर्व  बादी को हुन् खस ? मानव सभ्यताको इतिहास आज पनि...